2.Қазақ хандығының құрылуындағы ең басты 5 (бес қиындықты анықта.​

Вопрос школьника по предмету Қазақ тiлi

2.Қазақ хандығының құрылуындағы ең басты 5 (бес қиындықты анықта.​

Ответ учителя по предмету Қазақ тiлi

Алдағы хан сайлауы туралы жаңалықты Жасауылдар (Исаулдар) барлық қазақ руларына алдын-ала жариялады. Осыған орай әйелдер мен балалар өздерінің ең жақсы киімдерін киді. Ерлер мәслихатқа толықтай жабдықталған. Онсыз олар дауыс беру құқығына ие болмады және жас және күшті жауынгерлердің қысымына ұшырауы мүмкін.

Жиналыс Қожаның дұғасымен ашылды, содан кейін құрметті ақсақалға сөз берілді. Хан үміткерлері халық алдында тұрды. Олар өздерінің еңбектері мен хан атағына құқығы туралы сөз сөйледі. Содан кейін олардың қолдаушылары сөз сөйледі. Барлығы халықпен сөйлесе алатын. Халық мақұлдауды немесе қабылдамауды білдіріп, өз еріктерін білдірді.

Хан анықталғаннан кейін оның жақтастары сөз сөйледі, мадақтау сөз айтылды, онда оның еңбектерімен қатар оның кемшіліктері туралы айтылды. Бұл олар қалай атайтын болса, қоғаммен байланыс науқаны болды.

Кандидатты анықтағаннан кейін жұмада «хан көтеру» рәсімі (каз. Хан көтер) тағайындалды. Төбенің басында олар ақ халатты абзал жандармен жабылды. Екі құрметті адам Меккеге қараған кезде оған хан отырғызды. Содан кейін төрт құрметті сұлтандар, билер, байлар мен батырлар ханды үш мәрте үстемдіктен үш рет көтерді. Осыдан кейін хан ресми сайланды деп жарияланды. Осыдан кейін ханның құттықтауы және оның бірнеше рет серіктері, өтініш білдірушілер мен ақсақалдар оның басынан жоғары көтерілуі болды.

Олар киімдерін ханнан алып, оны майда-шүйде етіп бөліп, жәдігер ретінде алып кетті. Жаңадан сайланғанның орнына олар оған жаңа ақ халат пен қалпақ киді. Сайланған ханның малы сайлауға қатыса алмағандармен бөлісу үшін сайлауға қатысқандардың бәріне таратылды. Бұл әдет «ханның жақсылары» деп аталды (каз. Хан сарғыты). Ол ханның меншігі жоқ екенін білдірді. Мысалы, ханның байлығы — оның қол астындағылардың байлығы.

Егер хан өз үмітін ақтамаса және қол астындағы азаматтарға қысым жасаса, олар оны мәслихаттың шешімімен құлатты. Барлық мүлік ханнан алынды. Оған қарсы тұруға құқығы жоқ, егер хан немесе сұлтан қарсылық көрсетіп, адамдар жарақат алса, оған төлем төлеуге міндеттелді. Егер хан толғандары (оның күзетшілері мен қызметшілері) зардап шеккен болса, олар төлемді төлемеді. Бұл әдет «ханды тонау» деп аталды (каз. Талау). Хан талау бұтақтарға да қатысты. Бұл дәстүр қолданылатын алғашқы және жалғыз хан — Тахир хан.